Rachèl Blokhuis-Koopman
Diep verscholen in de glooiende heuvels van de Great Smoky Mountains—een nationaal park en UNESCO Werelderfgoedlocatie binnen het uitgestrekte Appalachen-gebergte—ligt een van de populairste themaparken van de Verenigde Staten. Welkom bij Dollywood, het themapark van icoon en countryzangeres Dolly Parton in Pigeon Forge, Tennessee. Dit themapark werd in recente jaren meermaals uitgeroepen tot Amerika’s beste themapark en trekt jaarlijks miljoenen bezoekers. Dollywood prijst zichzelf om haar ‘Dollywood difference’: een mix van zuidelijke charme, vriendelijkheid en gastvrijheid die nét dat verschil maakt in de beleving van bezoekers. Maar wat houdt die ‘difference’ precies in? Hoe komt dit tot uiting in de thematisering van het park? En welke bepalende rol speelt Amerikaans christendom in dit alles?
Hoewel het park niet altijd Dollywood heette—de naam werd pas in de jaren ’80 geïntroduceerd met de betrokkenheid van Dolly Parton—gaat de geschiedenis van het park terug tot de vroege jaren ’60. Wat in 1961 begon als een eenvoudige stoomtreinattractie, is uitgegroeid tot een wereldwijd bekend themapark. De trein zelf rijdt nog steeds door het park als een tastbare herinnering aan Dollywoods oorsprong. In 1986 werd het voormalige Silver Dollar City Tennessee omgedoopt tot Dollywood, maar vanaf het begin ging het om méér dan alleen achtbanen. Parton droomde ervan een “Smoky Mountain-sprookjesland” te creëren—een soort Disneyland van het Amerikaanse Zuiden—dat de geest en het erfgoed van haar geboortestreek tot leven brengt. Een van haar belangrijkste drijfveren was het creëren van werkgelegenheid en tegelijkertijd bezoekers de kans bieden om de schoonheid van de Smoky Mountains te ervaren. Nu het park zijn 40-jarig jubileum viert, met uitbreidingen zoals waterparken, accommodaties, en nieuwe attracties, lijkt het erop dat Dolly haar missie heeft bereikt.
In ons MAKEBELIEF-onderzoek naar de manier waarop themaparken religie, erfgoed en nationalisme verbeelden, is Dollywood een fascinerende casus. Het park presenteert zich als Amerikaans, met christelijke en patriottische verwijzingen alom. Tegelijkertijd weerspiegelt het ook een regionale bergcultuur—zij het een specifieke versie daarvan. Dit regionale karakter komt op verschillende manieren tot uiting in het park. In Craftsman’s Valley tonen ambachtslieden traditionele beroepen zoals houthakken, smeden en manden vlechten. Attracties refereren aan de houtindustrie, mijnbouw en de beruchte illegale whiskyproductie (moonshining), wat belangrijke economische activiteiten in de regio waren. Zelfs de esthetiek van het park draagt bij aan deze sfeer: muziek, storytelling, lettertypes en decoratie zijn volledig in lijn met het bergthema. Ook de restaurants sluiten aan op deze traditie, met serveersters in traditionele kledij en gerechten als chicken pot pie op het menu.
Het is bij deze nostalgische verbeelding van het regionale bergleven van belang te bevragen wat er buiten deze zorgvuldige geconstrueerde verbeelding valt. De oorspronkelijke bewoners van de Smoky Mountains waren immers inheemse volken, zoals de Cherokee. In Dollywood vindt men hier echter geen verwijzing naar. In het park ligt de focus vooral op de cultuur van de witte bergbewoners die zich hier na de verdrijving van inheemse volken vestigden, zoals de familie Parton. De nostalgische verbeelding die men in Dollywood ervaart, is dus een selectieve verbeelding van het bergleven.
Een ander element van exclusie in Dollywood is natuurlijk de hardnekkige claim dat er in de Appalachen alleen maar hillbillies wonen, waarop de rest van het land neerkijkt. Dit sentiment, dat deze regio het ‘afvoerputje’ van Amerika zou zijn, resoneert bijvoorbeeld ook in het denken van Amerikaanse vice-president J.D. Vance, wiens memoires Hillbilly Elegy de regio portretteren als gevangen in een cyclus van armoede, wanhoop en culturele stagnatie—niet in het minst vanwege de opioïdencrisis. In Dollywood wordt het hillbilly-erfgoed juist gevierd, minus de rauwe randjes dan, door het imago te transformeren tot iets positiefs en krachtigs. Dolly Parton is daar vanzelfsprekend de drijvende kracht achter; zij omarmt haar hillbilly-roots en neemt met zelfspot en charme de macht over dit imago.
Daarnaast is een van de grote krachten van themaparken immersie: themaparken streven ernaar bezoekers zo diep onder te dompelen in een thematische wereld dat de grens tussen fictie en werkelijkheid vervaagt. Dollywood versterkt dit effect door een nostalgische versie van het bergleven na te bootsen én zich tegelijkertijd daadwerkelijk in de wereld te bevinden die het verbeeldt. De Smoky Mountains vormen het perfecte decor: achtbanen slingeren zich door de heuvels en bieden adembenemende uitzichten, terwijl bezoekers over glooiende paden lopen, omringd door de iconische gekleurde bomen en de mysterieuze blauwe nevel van de Smokies. Het huis waar Dolly is geboren en getogen staat slechts een heuvelrug verderop; een replica met authentiek meubilair en de werklaarzen van haar vader is te bewonderen in het park. Waar Disney-parken een sprookjesachtige fantasiewereld creëren en de Efteling een soort middeleeuwse sfeer oproept, gebruikt Dollywood de échte wereld als thematisering. Hoewel het heel duidelijk is dat men in een themapark rondloopt – over alles wat je ziet, hoort, ruikt, proeft, is nagedacht – wordt de nostalgische verbeelding van het bergleven door de ogen van Dolly Parton versterkt door het slimme gebruik van de geografische ligging van het park.
Wat het Dollywood-verschil verder versterkt, is de unieke blend van Amerikaans regionaal erfgoed met religie, belichaamd in Dolly Partons persona en haar countrymuziek. Muziek is een cruciaal onderdeel van de Dollywood-beleving. Het park is een eerbetoon aan country, bluegrass en gospel, met livebands op bijna elke straathoek en vele concerten op Show Street. Zelfs als er geen optredens zijn, klinken bekende kerkliederen continu uit de speakers. Dit draagt niet alleen bij aan de thematisering, maar weerspiegelt ook de diepgewortelde religieuze tradities van de regio. Bezoekers lijken het vanzelfsprekend te vinden dat ze plots een countrysong horen waarin ‘Jesus loves you’ wordt bezongen. Dit is waarschijnlijk ook een van de redenen dat het park veel kerkgangers aantrekt. Dolly zelf spreekt (en zingt) vaak openhartig over het belang van geloof in haar leven, wat verder wordt onderstreept door de aanwezigheid van een kleine plattelandskapel waar op zondagen diensten worden gehouden en een pastor permanent aanwezig is.
Naast deze muzikale verwijzingen naar het christelijk geloof, bevat het park ook meer expliciete elementen die aan het christelijk geloof worden toegeschreven. Al bij het bezoeken van de Dollywood-website worden bezoekers geconfronteerd met de missie van het park om te opereren “op een manier die in lijn is met christelijke waarden en ethiek.” Dit ethos is overal zichtbaar, van christelijk geïnspireerde merchandise (zoals stickers met de tekst Y’all need Jesus of kleding van het merk Simply Southern, dat mode combineert met bijbelverzen en typische zuidelijke iconografie) tot achtbanen die christelijke boodschappen uitdragen. Zo prijkt bij de ingang van de achtbaan Wild Eagle een plakaat met Jesaja 40:31: “But those who hope in the Lord will renew their strength; they will soar on wings like eagles.”
De ‘Dollywood difference’ zit hem ook in hoe de christelijke waarden van het park een veelzijdige aantrekkingskracht uitoefenen op verschillende doelgroepen. Dolly Parton wordt bijvoorbeeld in de queer-gemeenschap vereerd als een icoon; haar camp-uitstraling, openhartige persoonlijkheid en inclusieve boodschap maken haar bijzonder geliefd, wat ook LGBT+ bezoekers aantrekt naar haar park. Maar Dollywood is ook populair bij conservatieve kerkgroepen die zich thuis voelen bij de gospel- en countrymuziek, en de christelijke boodschap die daarbij hoort. Daarnaast lijkt de politieke verdeeldheid tussen links en rechts in de Verenigde Staten binnen de fanbase van Dolly Parton te vervagen: mensen van zowel de linker- als de rechterzijde voelen zich met haar verbonden. (Of dit ook leidt tot een grotere onderlinge verbondenheid, is de vraag). Dollywood lijkt hierbij een verlengstuk te vormen van de waarden en de boodschap waarvoor Dolly staat.
Hoe verhoudt de populariteit bij al deze verschillende groepen zich tot de religieuze thema’s en connotaties in het park? En hoe komen thema’s als inclusie en exclusie hier samen? Deze vragen nodigen uit tot een diepere reflectie op de wisselwerking tussen populaire cultuur en theologie, die centraal staat in mijn onderzoek. Deze dynamiek bevraagt hoe Dollywood niet alleen een themapark is, maar ook een cultureel en spiritueel landschap waarin bezoekers op verschillende manieren betekenis vinden.
Een illustratie hiervan is de Dolly Parton Experience, een immersief museum dat in 2024 werd geopend. Een opvallend onderdeel is een grote 360-graden ruimte met beelden, muziek en Dolly’s voice-over over haar leven—van haar christelijke jeugd tot haar muziekcarrière. Aan het eind citeert ze 1 Korinthiërs 13:13-15, maar voegt ‘acceptatie’ toe aan geloof, hoop en liefde (de bekende Paulinische deugden) wat haar boodschap een bredere theologische dimensie geeft (Zie YouTube video hieronder, vanaf 3min37). Deze subtiele herinterpretatie van Paulus weerspiegelt Dolly’s niet-veroordelende levensfilosofie en kan verschillende reacties oproepen. Voor sommige bezoekers zal de theologische ondertoon nauwelijks merkbaar zijn, terwijl anderen het als een krachtig signaal van inclusie ervaren. Dit roept de vraag op hoe themaparken zoals Dollywood maatschappelijke en religieuze narratieven niet alleen weerspiegelen, maar ook uitdagen en herdefiniëren. Misschien maakt dit wel het verschil in Dollywood.
Dutch 
English