Ik bevind me in een rijk verlichte ruimte met neongekleurde halve manen en virtual reality installaties waarmee je de ware betekenis van de islam kan beleven. Om mij heen zoemen vele neonkleurige lampen en lasers. Een holografische AI-Imam staat klaar om mijn vragen te beantwoorden. En had ik al verteld dat de initiatiefnemer van dit geheel voormalig PVV-politicus Yoram van Klaveren is?
Het geheel klinkt onwerkelijk, maar in Rotterdam Zuid, een straat verwijderd van het winkelcentrum Zuidplein, is het werkelijkheid: In het Islam Experience Center krijgt de bezoeker een virtuele reis door de historische, huidige en toekomstige betekenis van de islam.
In deze blogpost laat ik zien hoe het Islam Experience Center (IXC) negatieve beeldvorming van de islam in Nederland probeert aan te passen middels verschillende immersive mediavormen, waaronder AI, 8D-Surround Sound, Virtual Reality en hologrammen. Het IXC is daarmee een interessant voorbeeld van hoe er in Nederland een strijd om de betekenis van de islam plaatsvindt, en hoe die strijd gevochten wordt met mediavormen die proberen emoties op te wekken.
Emotionalisering
De islam roept in hedendaags Nederland een breed scala aan emoties en vooroordelen op. Partijen als de PVV presenteren onder meer op sociale media een beeld van Nederland waarbij gevoelens als angst voor de islam centraal staan. Volgens het werk over identiteitsvorming en burgerschap van Jan-Willem Duyvendak is het zelfs een belangrijke eigenschap van de hedendaagse politiek: emotionele polarisatie. Volgens Duyvendak is de politiek geëmotionaliseerd, dat wil zeggen, minder gericht op ideologie en meer gericht op gevoelens van afkeer, angst en trots. In dit kader wordt ‘de islam’ vaak als bedreiging van het Nederlandse thuisgevoel gepresenteerd. Het IXC gaat expliciet de strijd aan met dit beeld van de islam in Nederland en probeert een alternatief beeld van de islam invoelbaar te maken.
Dat het IXC het PVV-beeld van de islam wil bestrijden wordt nog eens te meer duidelijk als we kijken naar de beweegredenen van een belangrijke initiatiefnemer van het IXC: Yoram van Klaveren. Van Klaveren was van 2010 tot 2014 lid van de Tweede Kamer voor de Partij van de Vrijheid (PVV), en maakte daarna een veelbesproken bekering tot de Islam door. In interviews geeft van Klaveren aan dat hij probeert het beeld van de Islam dat mede door hem en de PVV is geschapen bij te stellen: ‘Misschien heb ik het gevoel dat ik dat nog wel even recht moet trekken.’
Op bezoek bij het IXC
Het metrostation uitlopend, maak ik een bocht langs het winkelcentrum Zuidplein en zie voor me een groot kantoorpand, aan de overkant van de straat, tevoorschijn komen. Google Maps geeft aan dat er in dat pand een Islam Experience te beleven valt, maar ik kan aan het gebouw op zich nog niet zien hoe, en waar dit plaats zal vinden. Pas bij de voordeur zie ik een klein, paars bord met het logo van het Islam Experience Center voor de ingang staan. In de culturele en religieuze diverse omgeving van Rotterdam Zuid is het Islam Experience Center gevestigd. Rotterdam Zuid is vaak omschreven als een gebied met problemen die ‘on-Nederlands’ zouden zijn (dit was de omschrijving die aan Rotterdam Zuid gegeven is door het Nationaal Programma Rotterdam Zuid wat sinds 2010 problematiek in deze Rotterdamse buurt addresseert). Zo is de locatie van het Islam Experience Center niet toevallig: het IXC is hier middenin het maatschappelijk debat met gepolariseerde beeldvormingen van de islam, gevestigd. Op de locatie die vaak symbool staat voor integratieproblematiek tracht het IXC een nieuw beeld van de islam voort te brengen.
Hologrammen, felle neonlichten en halve manen verlicht in fluoriserende kleuren verwelkomen de bezoekers in de entreehal. Na een korte rondleiding door een van de medewerkers van het Experience Center bevindt ik mij in een van de vijf verschillende ruimtes waar verschillende immersive media technologieën te ervaren zijn. Zo zijn er bijvoorbeeld islamitische artefacten en de vijf zuilen van de islam zijn te bewonderen als hologrammen met een korte audio uitleg. Ook kan er een 360-graden video gemaakt worden in een door AI gegenereerde islamitische stad van de toekomst. Zo lijkt het IXC over te willen brengen dat de islam geen ouderwetse religie is, maar juist een modern geloof, zelfs een geloof van de toekomst.
Daarnaast wordt de schoonheid van de islam benadrukt door gebruik te maken van 8D surround-sound waar verschillende gebedsoproepen te ervaren zijn. Met beelden van verschillende moskeeën voor je ogen, draait de stem van de gebedsoproep ritmisch om je heen. Deze onderdompeling in de klanken en de beelden van de moskeeën benadrukt de schoonheid van de islam en gaat zo in tegen de negatieve connotaties die verbonden worden aan de gebedsoproep.
De poging tot het aanpassen van het beeld van de islam komt het duidelijkst naar voren in één van de VR experiences. Zo wordt er in deze VR experience gereageerd op het negatieve beeld van de islam dat vanuit de media vaak wordt benadrukt. De VR video begint in een huiskamer. De tv gaat aan en er komen verschillende mediafragmenten naar voren over gewelddadige islamitische conflicten, terrorisme, de moord op Theo van Gogh en 9/11. Er wordt op de deur geklopt en wanner de deur opent volgt er een reis door de geschiedenis van de islam. De reis begint in het huis der wijsheid in de 9e eeuw, hierna volgt een bezoek aan de Ka’ba en wordt er informatie gegeven over uitvindingen die zijn gedaan in islamitische samenlevingen. Ondertussen verteld een voice-over hoe we deze informatie kunnen duiden: ‘’islam is daarom een geschenk om het leven beter en makkelijker te maken, niet moeilijker’’ en ‘’islam staat voor vrede, en het willen dienen van God.’’ Je kan zelf bekijken hoe het IXC de geschiedenis van de islam presenteert in onderstaande 360-graden video (door je telefoon te bewegen of met je cursor te slepen kan je in het filmpje rondkijken).
De tweede VR experience plaatst de bezoeker middenin verschillende (ingespeelde) situaties waarin discriminatie of racisme voorkomt. We zien meerdere korte scenario’s waarbij we bijvoorbeeld op straat spelen en vervolgens racistisch bejegend worden door een voorbijganger. De bezoeker ondergaat verschillende vormen van buitensluiting. Elk scenario begint met de vraag ‘’Hoe zou jij je voelen als je wordt buitengesloten?’’ Hier kan de bezoeker fysiek ervaren hoe het voelt om buitengesloten te worden. Het IXC probeert de bezoeker onder te dompelen in een ervaring van discriminatie en zo direct aanspraak te maken op het empathisch vermogen van de bezoeker. Zo mengt het IXC zich in een breder maatschappelijk debat waarbij islam verbonden is aan racisme en discriminatie. Je kan zelf ervaren hoe dit voelt door onderstaande 360-graden video te bekijken:
Ook de grenzen van immersive media zijn bij het IXC te vinden. Dit wordt duidelijk getoond door de AI-Imam. De AI-Imam is een hologram, verbonden aan AI. Het doel hier is om de bezoeker persoonlijk met een AI-Imam te laten interacteren. Oorspronkelijk kon de bezoeker alle mogelijke vragen stellen aan de imam. Nu, echter, is de imam beperkt tot een aantal vragen die beantwoord worden met voorgeformuleerde teksten opgesteld door het IXC. Bij navraag hoe dit zo gekomen is, bleek dat toen de AI zelf antwoorden kon genereren, er allerhande onwenselijke verzinsels door de AI geuit werden. Het laat zien dat technologieën als AI nuttig kunnen zijn om interactie en participatie te vergroten, maar toont ook dat er risico’s kleven aan het gebruik van AI.
Immersive re-framen van islam in Nederland
In het huidige politieke debat rondom burgerschap en identiteit gaat het steeds minder om het bezitten van een fysiek paspoort, en steeds meer om het gevoel. Door in emotionele termen te spreken over de Nederlandse identiteit, en daarmee een wij te creëren tegenover een zij, is er een gepolariseerd beeld van de islam ontstaan in de samenleving. In de publieke opinie en in het gedachtegoed van politieke partijen als de PVV staat centraal dat ‘de gewone Nederlander’ zich niet meer thuis zou voelen in Nederland, en daarbij wordt vaak de islam aangehaald als reden waardoor Nederlanders zich minder thuis zouden voelen. De islam wordt hierbij vaak als achterlijk, afstotelijk en agressief afgeschilderd.
Door middel van immersive media zet het Islam Experience Center tegenover deze beeldvorming een beleving van de islam als vooruitstrevend, mooi en vredelievend neer. Door aanspraak te maken op de ervaring van de bezoeker, probeert het IXC het negatieve beeld van de islam bij te schaven. Het doet dit niet alleen middels informatie-voorziening en voorlichting maar vooral door onderdompeling, door immersie in een andere beleving van de islam. Het maakt het Islam Experience Center tot een interessante case study die laat zien hoe er in Nederland een strijd plaatsvindt over de emotionele betekenis van de islam in Nederland, en waarbij allerhande mediavormen gebruikt worden die proberen om emoties in ons op te wekken.
Dutch 
English