“With its panoramic ceiling, sound effects, and three-dimensional elements, the museum allows visitors to experience the excitement of the conquest of Istanbul every day of the year.”
Zo introduceert het Panorama 1453 Museum zijn 360° panoramische heropvoering van de Ottomaanse verovering van Istanbul. Waarom zou een historische oorlog die meer dan vijfhonderd jaar geleden werd uitgevochten vandaag de dag nog steeds opwinding oproepen? De val van de Byzantijnse hoofdstad op 29 mei 1453, na een belegering van drieënvijftig dagen door Sultan Mehmed II, wordt beschouwd als een belangrijke historische gebeurtenis die een grote rol speelt in de vorming van nationale, religieuze en neo-imperiale identiteiten in de Turkse Republiek. Sinds het begin van de jaren 2000 is er een steeds grotere nadruk op de verovering en andere belangrijke historische gebeurtenissen uit de Ottomaanse keizertijd in de Turkse binnenlandse politiek en het buitenlands beleid, met name door de opkomst van de conservatieve AKP-regering. Onder president Recep Tayyip Erdoğan heeft Turkije een neo-Ottomaanse ideologie gepromoot, die ernaar streeft om het islamitische en Ottomaanse erfgoed van het land nieuw leven in te blazen en het republikeinse en seculiere kader van het Kemalisme uit te dagen. Deze verschuiving naar neo-Ottomanisme komt ook tot uiting in het Turkse erfgoedbeleid en andere culturele sectoren. In de afgelopen twee decennia zijn talrijke culturele evenementen, musea, televisieprogramma’s en kunsttentoonstellingen gewijd aan de viering van “het Ottomaanse erfgoed” (Osmanlı Mirası), dat werd gezien als een verwaarloosd verleden dat nu opnieuw wordt omarmd.
Voor veel aanhangers van het neo-Ottomanisme was de verovering van Istanbul een moment van trots, een mijlpaal niet alleen in de geschiedenis van de Turkse natie, maar ook in de wereldgeschiedenis. In de geschiedenisonderwijsprogramma’s van Turkse basis- en middelbare scholen wordt de verovering onderwezen als een cruciale gebeurtenis die het einde van de middeleeuwen markeerde en voor de hele wereld de vroegmoderne tijd inleidde. Een andere veelvoorkomende opvatting in Turkije over de verovering van Istanbul is dat deze een islamitische profetie vervulde die aan de profeet Mohammed wordt toegeschreven. Velen verwijzen naar een beroemde hadith waarin de profeet de verovering van Constantinopel voorspelt en zijn bevelhebber prijst: “Waarlijk Constantinopel zal worden veroverd, door mijn gemeenschap. Hoe gezegend zal de bevelhebber zijn die het zal veroveren en hoe gezegend zijn leger.” De hadith wordt beschouwd als een bewijs van hoe de overwinning van Sultan Mehmed II op de Byzantijnen van cruciaal belang was voor de islamitische wereld en hoe het een bron van trots zou moeten zijn voor de islamitische Turkse natie.
Dergelijke verheven voorstellingen van de verovering van Istanbul, zowel als nationale als religieuze prestatie, staan centraal in de verhaallijnen van het Panorama 1453 Museum. De officiële website van het museum plaatst de inname van de Byzantijnse stad in de context als “een gebeurtenis die de loop van de geschiedenis veranderde… [en] een nieuwe wereldorde bracht.” Het museum besteedt ook ruime aandacht aan de connectie tussen de verovering en de hadith van de profeet. Voordat bezoekers de panoramische tentoonstelling betreden, leggen de welkomstpanelen uit hoe Sultan Mehmed II zich sterk inzette om de islamitische profetie te vervullen. Ze presenteren de verovering als een voorbestemde gebeurtenis en vieren de religieuze betekenis ervan als een Ottomaanse overwinning.
Leervormen en Ervaringsvormen
Net als veel andere panoramische tentoonstellingen in Turkije maakt het Panorama 1453 Museum een bewuste scheiding tussen leren en ervaren. Dit wordt bereikt door twee verschillende ruimten te creëren die verschillende vormen van betrokkenheid bij bezoekers oproepen. De eerste ruimte bevat panelen met daarop veel tekst, een bronzen standbeeld van Sultan Mehmed II te paard, gedrukte replica’s van zijn portretten, afbeeldingen van zijn zwaarden en kaftans, en een miniatuurmodel van de panoramische tentoonstelling. Het doel van deze kamer is puur informatief. De verhalen op de panelen zijn didactisch en tamelijk droog. Als bezoekers de moeite nemen om de teksten te lezen, kunnen ze iets leren over de geschiedenis van Istanbul, de jeugd van Sultan Mehmed II, zijn jaren in de madrasa en zijn relatie met zijn mentoren, Molla Gürâni en Akşemseddin. Gedrukte afbeeldingen van het notitieboek uit de kindertijd van de sultan tonen zijn pogingen tot een kalligrafische handtekening (tuğra), zijn handschrift in het Ottomaans en Grieks, en tekeningen van dieren zoals ooievaars en paarden.
Enkele tekstpanelen beschrijven de militaire strategieën die de verovering van Istanbul mogelijk maakten, van de bouw van het Rumeli-fort tot het bevel van de Sultan om zevenenzestig schepen over land naar de Gouden Hoorn te vervoeren. Glorie staat centraal in al deze verhalen: de heldhaftigheid van de Ottomaanse soldaten, de geavanceerde militaire technologie en het strategisch vernuft van Sultan Mehmed II in het slim aftroeven van het Byzantijnse leger. Bepaalde details ontbreken echter. Zo wordt bijvoorbeeld niet vermeld dat er 1.500 christelijke ruiters uit het Servische Koninkrijk Rascia meevochten aan de zijde van het Ottomaanse leger tegen de Byzantijnen, of dat er verslagen zijn van plunderingen na de val van de belegerde stad. Het museum neemt dergelijke details niet op in zijn narratief. In plaats daarvan presenteert het een monolithisch, mythisch en geromantiseerd beeld van de Ottomaanse overwinning, waarbij de ongeëvenaarde betekenis van dit historische evenement voor de Turkse geschiedenis, de islamitische wereld en daarbuiten wordt benadrukt.
Na deze tekstuele introductie worden bezoekers via een gebogen zwarte trap naar boven geleid, naar de ruimte van de panoramische heropvoering. Deze rotunda-vormige kamer verschilt sterk van de benedenverdieping. Er zijn geen teksten of audio-opnames die de verovering uitleggen; in plaats daarvan probeert de tentoonstelling bezoekers onder te dompelen in een multisensoriële ervaring. De indrukwekkende koepel, met een diameter van 38 meter en een hoogte van 14 meter, dient als decor voor een 2.350 vierkante meter groot schilderij dat de laatste aanval van het Ottomaanse leger op de Byzantijnse stadsmuren op 29 mei weergeeft. De scène omvat meer dan tienduizend figuren, Ottomaanse soldaten die de muren proberen te beklimmen, brandende torens door kanonvuur en de soldaat Ulubatlı Hasan die de Ottomaanse vlag hijst vlak voor zijn dood. Het Byzantijnse leger wordt afgebeeld terwijl het brandende olie vanaf de stadsmuren giet om de oprukkende Ottomaanse soldaten tegen te houden. Soldaten laden vaten op muilezels in de grasvelden rond de stadsmuren, terwijl anderen kanonskogels op de muren afvuren.
Tussen het schilderij en het cirkelvormige platform voor bezoekers bevindt zich een overgangszone met levensgrote modellen van kanonnen, kruitvaten, kanonskogels en schilden, die de illusie van een driedimensionaal slagveld creëren. Geluidseffecten dragen ook bij aan de meeslepende sfeer van de panoramische tentoonstelling. De dreunende kanonschoten, het kletteren van zwaarden, de kreten, kreunen en schreeuwen van soldaten, en de gezangen van “Allahu Akbar” vermengen zich met de onafgebroken muziek van de Ottomaanse militaire band (mehter), die bedoeld was om de moraal van de soldaten te versterken. Deze auditieve elementen vullen het visuele spektakel van de schilderingen in de rotunda en de maquette-modellen van wapens op effectieve wijze aan.
Al met al is het Panorama 1453 Museum een opvallend voorbeeld van hoe geschiedenis niet alleen wordt verteld, maar ook geënsceneerd, opnieuw tot leven gebracht en ervaren via cultureel-erfgoedruimtes die zijn ontworpen voor immersie. De verschillende vormen van bezoekersbetrokkenheid in de twee zalen—de tekstpanelenruimte en de panoramakamer—zijn bijzonder opvallend. De ene is bedoeld om het intellect van bezoekers te prikkelen en hun kennis over de verovering te vergroten, terwijl de andere zich uitsluitend richt op het stimuleren van de zintuigen en het bieden van een ervaring. Staande op het cirkelvormige platform onder de geschilderde hemel, omringd door de echo’s van de strijd en levensechte visuele effecten, krijgen bezoekers het gevoel dat ze deel uitmaken van het gevecht tussen de Ottomanen en de Byzantijnen. De behoefte aan immersie in musea zoals Panorama 1453 weerspiegelt een bredere ideologische verschuiving in Turkije, met de opkomst van het neo-Ottomanisme, waarbij geschiedenis meer is dan alleen een verhaal. In plaats daarvan wordt het een affectieve performance, waarin de zintuigen en het lichaam een integrale rol spelen bij het vormgeven van een historisch evenement door middel van enscenering en animatie.
Je kan wat meekrijgen van de ervaring van Panorama 1453 middels onderstaande Youtube-video (NB: De video is opgenomen in 360 graden, je kan dus rondkijken in het filmpje door je telefoon te bewegen of met je cursor te slepen)
Dutch 
English